Η πόλη της Μέμφιδας κατά τη διάρκεια της Αρχαίας Αιγύπτου

Ο μύθος λέει ότι ο βασιλιάς Μένες (περίπου 3150 π.Χ.) ίδρυσε τη Μέμφιδα περίπου το 3100 π.Χ. Άλλες σωζόμενες αναφορές αποδίδουν στον διάδοχο του Χορ-Αχά Μένες την κατασκευή της Μέμφιδας. Υπάρχει ένας μύθος που λέει ότι ο Χορ-Αχά θαύμαζε τόσο πολύ τη Μέμφιδα που εκτρέπει την κοίτη του Νείλου για να δημιουργήσει μια ευρεία πεδιάδα για οικοδομικές εργασίες.

Οι φαραώ της Πρώιμης Δυναστικής Περιόδου (περ. 3150-2613 π.Χ.) και του Παλαιού Βασιλείου (περ. 2613-2181 π.Χ.) της Αιγύπτου έκαναν τη Μέμφιδα πρωτεύουσά τους και κυβερνούσαν από την πόλη. Η Μέμφιδα αποτελούσε μέρος του βασιλείου της Κάτω Αιγύπτου. Με την πάροδο του χρόνου εξελίχθηκε σε ισχυρό θρησκευτικό κέντρο. Ενώ οι πολίτες της Μέμφιδας λάτρευαν πλήθος θεών, η θεϊκή τριάδα της Μέμφιδας αποτελούνταν από τον θεό Πταχ, τη σύζυγό του Σεχμέτ και τον γιο τους.Nefertem.

Βρίσκεται στην είσοδο της κοιλάδας της κοιλάδας του ποταμού Νείλου κοντά στο οροπέδιο της Γκίζας, το αρχικό όνομα της Μέμφιδος ήταν Hiku-Ptah ή Hut-Ka-Ptah ή "Έπαυλη της ψυχής του Πταχ" που παρείχε το ελληνικό όνομα της Αιγύπτου. Όταν μεταφράστηκε στα ελληνικά, το Hut-Ka-Ptah έγινε "Αίγυπτος" ή "Αίγυπτος". Το γεγονός ότι οι Έλληνες ονόμασαν τη χώρα προς τιμήν μιας πόλης αντανακλά τη φήμη, τον πλούτο και την επιρροή που ασκούσε η Μέμφιδος.

Αργότερα ήταν γνωστή ως Inbu-Hedj ή "Λευκά Τείχη" από τους λευκούς τοίχους της, που ήταν βαμμένοι με λασπότουβλα. Κατά την περίοδο του Παλαιού Βασιλείου (περ. 2613-2181 π.Χ.) είχε γίνει Men-nefer "το διαρκές και όμορφο", το οποίο οι Έλληνες μετέφρασαν ως "Μέμφις".

Πίνακας περιεχομένων

Γεγονότα για το Μέμφις

• Η Μέμφιδα ήταν μια από τις παλαιότερες και πιο επιδραστικές πόλεις της αρχαίας Αιγύπτου.
• Η Μέμφιδα ιδρύθηκε περίπου το 3100 π.Χ. από τον βασιλιά Μένες (περίπου 3150 π.Χ.), ο οποίος ενοποίησε την Αίγυπτο.
• Οι βασιλείς της Αιγύπτου της Πρώιμης Δυναστικής Περιόδου (περίπου 3150-2613 π.Χ.) και του Παλαιού Βασιλείου (περίπου 2613-2181 π.Χ.) χρησιμοποίησαν τη Μέμφιδα ως πρωτεύουσα της Αιγύπτου.
• Το αρχικό του όνομα ήταν Hut-Ka-Ptah ή Hiku-Ptah. Αργότερα ονομάστηκε Inbu-Hedj ή "Λευκά Τείχη".
• "Μέμφις" είναι η ελληνική εκδοχή της αιγυπτιακής λέξης Men-nefer ή "ο ανθεκτικός και όμορφος".
• Η αύξηση της υπεροχής της Αλεξάνδρειας ως εμπορικού κόμβου και η εξάπλωση του χριστιανισμού συνέβαλαν στην εγκατάλειψη και την υποβάθμιση της Μέμφιδας.

Πρωτεύουσα του Παλαιού Βασιλείου

Η Μέμφιδα παρέμεινε η πρωτεύουσα του Παλαιού Βασιλείου. Ο Φαραώ Σνεφέρου (περ. 2613-2589 π.Χ.) κυβέρνησε από τη Μέμφιδα, καθώς άρχισε να κατασκευάζει τις χαρακτηριστικές πυραμίδες του. Ο Χέοπα (περ. 2589-2566 π.Χ.), ο διάδοχος του Σνεφέρου, κατασκεύασε τη Μεγάλη Πυραμίδα της Γκίζας. Οι διάδοχοί του, Χαφρέ (περ. 2558-2532 π.Χ.) και Μενκαουρέ (περ. 2532-2503 π.Χ.) κατασκεύασαν τις δικές τους πυραμίδες.

Η Μέμφιδα ήταν το κέντρο της εξουσίας εκείνη την εποχή και στέγαζε τη γραφειοκρατία που χρειαζόταν για να οργανώσει και να συντονίσει τους πόρους και το τεράστιο εργατικό δυναμικό που απαιτούνταν για την κατασκευή των πυραμιδικών συγκροτημάτων.

Η Μέμφιδα συνέχισε να επεκτείνεται κατά τη διάρκεια του Παλαιού Βασιλείου και ο ναός του Πταχ καθιερώθηκε ως κορυφαίο κέντρο θρησκευτικής επιρροής με μνημεία που χτίστηκαν προς τιμήν του θεού σε όλη την πόλη.

Οι βασιλείς της 6ης Δυναστείας της Αιγύπτου είδαν τη δύναμή τους να υποβαθμίζεται σταθερά καθώς οι περιορισμοί των πόρων λίγο και η λατρεία του Ρα μαζί με τους νομάρχες της περιφέρειας έγιναν πλουσιότεροι και με μεγαλύτερη επιρροή. Η άλλοτε σημαντική εξουσία της Μέμφιδας μειώθηκε, ιδιαίτερα όταν η ξηρασία οδήγησε σε λιμό που η διοίκηση της Μέμφιδας δεν μπόρεσε να ανακουφίσει κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Πέπι Β΄ (περ. 2278-2184 π.Χ.), προκαλώντας την κατάρρευση της ΠαλαιάςΒασίλειο.

Αντιπαλότητα με τη Θήβα

Η Μέμφιδα χρησίμευσε ως πρωτεύουσα της Αιγύπτου κατά την ταραχώδη Πρώτη Ενδιάμεση Περίοδο της Αιγύπτου (περίπου 2181-2040 π.Χ.). Τα σωζόμενα αρχεία δείχνουν ότι η Μέμφιδα ήταν πρωτεύουσα κατά την 7η και την 8η Δυναστεία. Η πρωτεύουσα του φαραώ ήταν το μοναδικό σημείο συνέχειας με τους προηγούμενους Αιγύπτιους βασιλείς.

Οι τοπικοί διοικητές ή νομάρχες διοικούσαν απευθείας τις περιφέρειές τους χωρίς κεντρική εποπτεία. Είτε στα τέλη της 8ης δυναστείας είτε στις αρχές της 9ης δυναστείας, η πρωτεύουσα μεταφέρθηκε στην Ηρακλεόπολη.

Όταν ο Ιντέφ Α΄ (περ. 2125 π.Χ.) ήρθε στην εξουσία, η Θήβα υποβιβάστηκε σε περιφερειακή πόλη. Ο Ιντέφ Α΄ αμφισβήτησε την εξουσία των βασιλέων της Ηρακλεόπολης. Οι κληρονόμοι του διατήρησαν τη στρατηγική του, μέχρι που ο Μεντουχοτέπ Β΄ (περ. 2061-2010 π.Χ.), σφετερίστηκε επιτυχώς τους βασιλείς της Ηρακλεόπολης, ενοποιώντας την Αίγυπτο υπό τη Θήβα.

Η Μέμφιδα συνέχισε να αποτελεί σημαντικό πολιτιστικό και θρησκευτικό κέντρο κατά τη διάρκεια του Μέσου Βασιλείου. Ακόμη και κατά τη διάρκεια της παρακμής του Μέσου Βασιλείου κατά τη διάρκεια της 13ης δυναστείας, οι φαραώ συνέχισαν να χτίζουν μνημεία και ναούς στη Μέμφιδα. Ενώ ο Πταχ είχε επισκιαστεί από τη λατρεία του Άμμωνα, ο Πταχ παρέμεινε ο προστάτης θεός της Μέμφιδας.

Μέμφις κατά τη διάρκεια του Νέου Βασιλείου της Αιγύπτου

Το Μέσο Βασίλειο της Αιγύπτου πέρασε σε μια άλλη διχαστική εποχή, γνωστή ως η Δεύτερη Ενδιάμεση Περίοδος (περίπου 1782-1570 π.Χ.). Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου οι Υκσώς, που είχαν εγκατασταθεί στην Άβαρις, κυβέρνησαν την Κάτω Αίγυπτο. Έκαναν εκτεταμένες επιδρομές στη Μέμφιδα προκαλώντας σημαντικές ζημιές στην πόλη.

Ο Αχμόσε Α΄ (περ. 1570-1544 π.Χ.) εκδίωξε τους Υκσώς από την Αίγυπτο και ίδρυσε το Νέο Βασίλειο (περ. 1570-1069 π.Χ.). Η Μέμφιδα ανέλαβε και πάλι τον παραδοσιακό της ρόλο ως εμπορικό, πολιτιστικό και θρησκευτικό κέντρο, καθιερώνοντας τον εαυτό της ως τη δεύτερη πόλη της Αιγύπτου μετά τη Θήβα, την πρωτεύουσα.

Διαρκής θρησκευτική σημασία

Η Μέμφιδα συνέχισε να απολαμβάνει σημαντικό κύρος ακόμη και μετά την παρακμή του Νέου Βασιλείου και την εμφάνιση της Τρίτης Ενδιάμεσης Περιόδου (περ. 1069-525 π.Χ.). Το 671 π.Χ. περίπου, το βασίλειο των Ασσυρίων εισέβαλε στην Αίγυπτο, λεηλατώντας τη Μέμφιδα και μεταφέροντας εξέχοντα μέλη της κοινότητας στη Νινευή, την πρωτεύουσά τους.

Το θρησκευτικό κύρος της Μέμφιδας την οδήγησε στην ανοικοδόμησή της μετά την εισβολή των Ασσυρίων. Η Μέμφιδα αναδείχθηκε σε κέντρο αντίστασης κατά της Ασσυριακής κατοχής, με αποτέλεσμα να καταστραφεί περαιτέρω από τον Ασουρμπανιπάλ κατά την εισβολή του το 666 π.Χ. περίπου.

Η θέση της Μέμφιδας ως θρησκευτικού κέντρου αναβίωσε υπό τους φαραώ της 26ης δυναστείας (664-525 π.Χ.) των Σαϊτών. Οι θεοί της Αιγύπτου, ιδίως ο Πταχ, διατήρησαν την έλξη της για τους πιστούς της λατρείας και κατασκευάστηκαν πρόσθετα μνημεία και ιερά.

Ο Πέρσης Καμβύσης Β' κατέλαβε την Αίγυπτο το 525 π.Χ. περίπου και κατέλαβε τη Μέμφιδα, η οποία έγινε η πρωτεύουσα της σατραπείας της Περσικής Αιγύπτου. Το 331 π.Χ. περίπου, ο Μέγας Αλέξανδρος νίκησε τους Πέρσες και κατέκτησε την Αίγυπτο. Ο Αλέξανδρος στέφθηκε φαραώ στη Μέμφιδα, συνδέοντας τον εαυτό του με τους μεγάλους φαραώ του παρελθόντος.

Η ελληνική δυναστεία των Πτολεμαίων (περ. 323-30 π.Χ.) διατήρησε το κύρος της Μέμφιδας. Ο Πτολεμαίος Α΄ (περ. 323-283 π.Χ.) έθαψε τη σορό του Αλεξάνδρου στη Μέμφιδα.

Η παρακμή του Μέμφις

Όταν η δυναστεία των Πτολεμαίων ολοκληρώθηκε απότομα με το θάνατο της βασίλισσας Κλεοπάτρας Ζ΄ (69-30 π.Χ.) και την προσάρτηση της Αιγύπτου από τη Ρώμη ως επαρχία, η Μέμφιδα ξεχάστηκε σε μεγάλο βαθμό. Η Αλεξάνδρεια με τα μεγάλα κέντρα μάθησης που υποστηρίζονταν από ένα ευημερούν λιμάνι αναδείχθηκε σύντομα ως η βάση της αιγυπτιακής διοίκησης της Ρώμης.

Καθώς ο χριστιανισμός επεκτάθηκε κατά τη διάρκεια του 4ου αιώνα μ.Χ., όλο και λιγότεροι πιστοί στις αρχαίες παγανιστικές τελετές της Αιγύπτου επισκέπτονταν τους μεγαλοπρεπείς ναούς και τα παλιά ιερά της Μέμφιδας. Η παρακμή της Μέμφιδας συνεχίστηκε και όταν ο χριστιανισμός έγινε η κυρίαρχη θρησκεία σε ολόκληρη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία τον 5ο αιώνα μ.Χ., η Μέμφιδα εγκαταλείφθηκε σε μεγάλο βαθμό.

Μετά την αραβική εισβολή τον 7ο αιώνα μ.Χ., η Μέμφιδα ήταν ένα ερείπιο, με τα άλλοτε κολοσσιαία κτίριά της να λεηλατούνται για να πάρουν πέτρα για τα θεμέλια νέων κτιρίων.

Αναλογιζόμενοι το παρελθόν

Το 1979 η Μέμφιδα προστέθηκε από την UNESCO στον Κατάλογο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της ως τόπος πολιτιστικής σημασίας. Ακόμη και μετά την παραίτησή της από τον ρόλο της ως πρωτεύουσας της Αιγύπτου, η Μέμφιδα παρέμεινε σημαντικό εμπορικό, πολιτιστικό και θρησκευτικό κέντρο. Δεν είναι περίεργο που ο Μέγας Αλέξανδρος στέφθηκε εκεί Φαραώ ολόκληρης της Αιγύπτου.

Ευγενική παραχώρηση της εικόνας επικεφαλίδας: Franck Monnier (Bakha) [CC BY-SA 3.0], μέσω Wikimedia Commons