De Grote Sfinx van Gizeh

De raadselachtige Grote Sfinx van Gizeh, een icoon van de oude Egyptische cultuur, is een van de meest direct herkenbare artefacten ter wereld. De oorsprong van deze 20 meter hoge, 73 meter lange en 19 meter brede figuur van een liggende leeuw met het hoofd van een Egyptische farao is net zo controversieel en mysterieus alsooit.

De west-oost oriëntatie van de Grote Sfinx komt overeen met de oude Egyptische visie dat het oosten staat voor geboorte en vernieuwing, terwijl het westen staat voor dood.

Van dit immense beeldhouwwerk op het Plateau van Gizeh wordt door Egyptologen algemeen aangenomen dat het is gemaakt tijdens het Oude Rijk van Egypte (ca. 2613-2181 v. Chr.), tijdens de regering van farao Khafre (2558-2532 v. Chr.). Andere archeologen beweren dat het is gemaakt door Khafres broer Djedefre (2566-2558 v. Chr.), na zijn poging om de troon over te nemen na de dood van farao Khufu (2589-2566 v. Chr.), de inspirator van het Oude Rijk.achter de Grote Piramide.

Inhoudsopgave

Feiten over de Grote Sfinx van Gizeh

• De Grote Sfinx is een kolossaal beeldhouwwerk van een mythologisch wezen met het hoofd van een farao en het lichaam van een leeuw, uitgehouwen uit één enkele massieve kalksteenrots.
• De as is georiënteerd van oost naar west en het is 20 meter hoog, 73 meter lang en 19 meter breed.
• De Grote Sfinx maakt deel uit van de uitgestrekte Necropolis van Gizeh op de westelijke oever van de Nijl.
• Tot op heden zijn er geen inscripties ontdekt op de Grote Sfinx die aangeven wie de sfinx heeft gebouwd, op welke datum de sfinx is gebouwd of wat het doel ervan is.
• De meest geaccepteerde datum voor de Grote Sfinx is rond 2500 voor Christus, maar sommige archeologen of historici geloven dat de sfinx wel 8000 jaar oud is.
• In de loop der jaren zijn er talloze pogingen gedaan om de Grote Sfinx te stabiliseren en te restaureren, maar de Sfinx blijft achteruitgaan onder de gecombineerde aanvallen van het weer, het klimaat en menselijke luchtvervuiling.

Academische geschillen

Weinig antieke artefacten hebben zoveel concurrerende theorieën over hun leeftijd en oorsprong opgeleverd als de Grote Sfinx van Gizeh. New Age theoretici, egyptologen, geschiedenis- en techniekprofessoren hebben concurrerende theorieën naar voren gebracht. Sommigen beweren dat de Sfinx veel ouder is dan de algemeen geaccepteerde datum uit de 4e dynastie die door de meeste mainstream egyptologen wordt toegekend. Sommigen hebben theorieën naar voren gebracht dat de Grote Sfinxis 8.000 jaar oud.

Terwijl archeologen en Egyptologen heftig debatteren over wie de Sfinx naar hun beeld liet vormen en wanneer het werd omgevormd, zijn ze het er wel over eens dat het een meesterlijk kunstwerk blijft. Eeuwenlang was de Grote Sfinx inderdaad 's werelds grootste beeldhouwwerk.

Waarom de Grote Sfinx is gemaakt en welk doel hij diende, wordt nog steeds heftig bediscussieerd.

Wat zit er in een naam?

De oude Egyptenaren noemden het immense beeld shesep-ankh of "levend beeld". Deze naam werd ook geassocieerd met andere beelden die koninklijke figuren afbeeldden. De Grote Sfinx is eigenlijk een Griekse naam, die mogelijk afkomstig is van de Griekse legende van de mythische sfinx in het Oedipusverhaal, waar het beest het lichaam van een leeuw combineerde met het hoofd van een vrouw.

Het Plateau van Gizeh

Het Plateau van Gizeh is een groot zandstenen plateau dat uitkijkt over de westelijke oever van de Nijl. Het is een van 's werelds grootste archeologische vindplaatsen. De drie majestueuze piramides, gebouwd door de farao's Khufu, Khafre en Menkaure, domineren het plateau fysiek.

Naast de Grote Sfinx van Gizeh liggen de drie piramides en de Necropolis van Gizeh. De Grote Sfinx ligt iets ten zuidoosten van de Grote Piramide van Khufu.

Datering van de bouw van de Grote Sfinx

Egyptologen zijn het er grotendeels over eens dat de Sfinx werd gebeeldhouwd tijdens het bewind van farao Khafre rond 2500 v.Chr. De meeste Egyptologen zijn het erover eens dat het gezicht van de Grote Sfinx dat van farao Khafre is. Er is echter wat onenigheid over dit tijdsbestek.

Op dit moment is het bewijs dat de theorie ondersteunt dat de Sfinx tijdens het bewind van Khafre werd gebeeldhouwd nog steeds indirect. Tot op heden zijn er geen inscripties ontdekt op het beeld die de bouw ervan aan een specifieke farao of datum koppelen.

Aanvankelijk geloofden Egyptologen dat de Sfinx stele een stenen plaat met hiërogliefen was, wat erop wijst dat het verschuivende woestijnzand het monument voor de heerschappij van Khafre bedolven heeft. Hedendaagse theorieën wijzen erop dat de artistieke stijl van de uitvoering van de Sfinx lijkt overeen te komen met de stijl van farao Khufu, de vader van Khafre.

Vooral Khafre's Causeway lijkt te zijn gebouwd om plaats te bieden aan een bestaand bouwwerk, wat alleen de Grote Sfinx kan zijn geweest. Een andere marginale theorie is dat de zichtbare schade veroorzaakt door watererosie op de Grote Sfinx suggereert dat deze werd uitgehouwen in een tijd dat Egypte zware regenval kende. Deze factor plaatst de bouw rond 4000 tot 3000 voor Christus.

Wat was het doel van de Grote Sfinx?

Als de Sfinx echt is gebouwd tijdens het bewind van Khafre, dan is het waarschijnlijk dat hij is gebouwd om de farao te eren. De Sfinx is slechts een van de vele bouwwerken die zijn gebouwd ter ere van de zonnegodcultus en de overleden farao. Het kolossale bouwwerk kan zijn ontworpen om de overleden koning te associëren met Atum, de zonnegod. Een vertaling van de Egyptische naam voor de Sfinx is "levend beeld van".Atum." Atum vertegenwoordigde zowel de god van de schepping, gesymboliseerd door de zonsopgang in het oosten als de ondergaande zon in het westen. Vandaar dat de Grote Sfinx langs een oost-west-as was georiënteerd.

Het hoofd van een farao en het lichaam van een leeuw

De kern van de mystiek van de Grote Sfinx wordt gevormd door het leeuwenlichaam en de mannelijke kop en het menselijke gezicht. Dit huidige uiterlijk is een van de vele vormen die de Sfinx zou hebben aangenomen. Er is veel discussie over het menselijke hoofd van de Sfinx. Eén vraag is of het hoofd van de Sfinx mannelijk of vrouwelijk bedoeld was. Een andere vraag is of het gezicht typisch Afrikaans van vorm is.

Vroege tekeningen laten de Sfinx er duidelijk vrouwelijk uitzien, terwijl andere hem definitief mannelijk laten lijken. De discussie wordt nog ingewikkelder door de ontbrekende lippen en neus. Het huidige vlakke profiel van de Sfinx maakt het nog moeilijker om te bepalen hoe de Sfinx er oorspronkelijk uitzag.

Een randtheorie suggereert dat de menselijke inspiratie voor het uiterlijk van de Grote Sfinx afkomstig kan zijn van een individu dat leed aan prognathisme, wat zich uit in een vooruitstekende kaak. Deze medische aandoening zou zich manifesteren in leeuwachtige trekken samen met een platter profiel.

Sommige auteurs suggereren dat de Grote Sfinx sterk verbonden is met astrologie. Zij beweren dat de leeuwenvorm van de Grote Sfinx geassocieerd wordt met het sterrenbeeld Leeuw, terwijl de piramides van Gizeh georiënteerd zijn op het sterrenbeeld Orion, waarbij de Nijl de Melkweg weerspiegelt. De meeste Egyptologen beschouwen deze beweringen als pseudowetenschap en verwerpen hun hypotheses.

Bouw van de Grote Sfinx

De Grote Sfinx van Gizeh is uitgehouwen uit één monumentale kalksteenlaag. Deze laag vertoont duidelijke kleurvariaties, variërend van zachtgeel tot ruwer grijs. Het lichaam van de Sfinx is uitgehouwen uit de zachtere, gele tinten van de steen. Het hoofd is gevormd uit de hardere, grijze steen. Afgezien van de schade aan het gezicht van de Sfinx, blijft het hoofd zijn belangrijkste attribuut. Het lichaam van de Sfinxheeft geleden onder aanzienlijke erosie.

Het onderlichaam van de Sfinx werd gebouwd van massieve steenblokken uit de basisgroeve. Ingenieurs gebruikten deze blokken ook bij de bouw van het naburige tempelcomplex. De bouw van de Sfinx begon met het uitgraven van delen van de rotspartij om enkele massieve steenblokken te verwijderen. Het monument werd vervolgens uitgehouwen uit de blootgelegde kalksteen. Helaas frustreerde deze bouwmethodeprobeert koolstofdateringstechnieken te gebruiken om de bouwdatum van de Sfinx vast te stellen.

Er zijn drie tunnels ontdekt in de Sfinx, maar helaas heeft het verstrijken van de tijd hun oorspronkelijke bestemming verdoezeld. Ook de schaarste aan inscripties op en rond de Grote Sfinx heeft ons begrip van het bouwwerk beperkt, waardoor het suggestieve "Raadsel van de Sfinx" is ontstaan.

De rijke mythologie van de sfinx

In de oude mythologie is de Sfinx een monster dat een leeuwenlichaam combineert met een mensenhoofd. Sommige culturen beelden de Sfinx af met de vleugels van een adelaar of een roek.

De oude Griekse versie van hun sfinxmythe toont de sfinx met een vrouwenhoofd, in tegenstelling tot de eerdere Egyptische mythe, waar de sfinx een mannenhoofd had.

In de Egyptische mythologie was de Sfinx voornamelijk een goedaardig wezen, dat optrad als beschermer. In de Griekse mythologie was de Sfinx daarentegen een wreed monster, eeuwig uitgehongerd, dat raadsels opgaf voordat hij iedereen opat die zijn raadsels niet correct kon beantwoorden.

De Griekse Sfinx werd op dezelfde manier afgebeeld als een bewaker, maar dan een die bekend stond om zijn genadeloze omgang met degenen die hij ondervroeg. De Griekse Sfinx bewaakte de stadspoorten van Thebe. De Griekse Sfinx wordt beschouwd als een demonische manifestatie die vernietiging en onheil aankondigt en wordt meestal afgebeeld met het hoofd van een verleidelijke vrouw, de vleugels van een adelaar, het lichaam van een krachtige leeuw en een slang als staart.

Herontdekking en voortgaand herstel

Thoetmosis IV startte de eerste restauratie van de Grote Sfinx rond 1400 v.Chr. Hij gaf opdracht om de nu begraven voorpoten van de Sfinx op te graven. De Droom Stele, een granieten plaat die het werk herdenkt, werd daar achtergelaten door Thoetmosis IV. Egyptologen vermoeden ook dat Ramses II ergens tijdens zijn bewind tussen 1279 en 1213 v.Chr. opdracht gaf voor een tweede opgraving.

De eerste opgravingspoging van de Sfinx in de moderne tijd vond plaats in 1817. Bij deze grote opgravingspoging werd de borstkas van de Sfinx met succes blootgelegd. De Sfinx werd in zijn geheel blootgelegd tussen 1925 en 1936. In 1931 gaf de Egyptische regering ingenieurs de opdracht om het hoofd van de Sfinx te restaureren.

Tot op de dag van vandaag gaan de restauratiewerkzaamheden aan de Sfinx door. Helaas heeft veel van het vroegere metselwerk dat bij de restauratie werd gebruikt meer kwaad dan goed gedaan, terwijl wind- en watererosie het onderlichaam van de Sfinx zwaar hebben aangetast. De lagen op de Sfinx blijven verslechteren, vooral rond de borststreek.

Reflecteren op het verleden

De Grote Sfinx heeft vanaf de oudheid tot op de dag van vandaag gediend als een blijvend symbool van Egypte. De Sfinx heeft door de eeuwen heen de verbeelding aangewakkerd van dichters, kunstenaars, egyptologen, avonturiers, archeologen en reizigers. Zijn raadselachtige stijl heeft ook eindeloze speculaties en tegenstrijdige theorieën uitgelokt over zijn leeftijd, zijn opdracht, zijn betekenis of zijn ondoorgrondelijke geheimen.

Afbeelding voor koptekst met dank aan: MusikAnimal [CC BY-SA 3.0], via Wikimedia Commons