Antik Mısır İmparatorluğu'nun Çöküşü ve Yıkılışı

Bugün bildiğimiz şekliyle Eski Mısır İmparatorluğu, Yeni Krallık döneminde (M.Ö. 1570 ila 1069) ortaya çıkmıştır. Bu dönem, Eski Mısır'ın zenginliğinin, gücünün ve askeri etkisinin doruk noktasıydı.

En parlak döneminde Mısır İmparatorluğu doğuda günümüz Ürdün'ünden batıda Libya'ya kadar uzanıyor, kuzeyde ise Suriye ve Mezopotamya'dan Nil nehri boyunca Sudan'ın en güney sınırına kadar uzanıyordu.

Peki hangi faktörlerin birleşimi Antik Mısır gibi güçlü ve dinamik bir uygarlığın çöküşüne yol açabilirdi? Hangi etkiler Antik Mısır'ın sosyal uyumunu zayıflattı, askeri gücünü zayıflattı ve Firavun'un otoritesini zayıflattı?

İçindekiler

Antik Mısır İmparatorluğu'nun Çöküşü Hakkında Gerçekler

• Antik Mısır'ın gerilemesine katkıda bulunan çeşitli faktörler
• Zenginliğin aristokrasi ve dini tarikatlarda giderek yoğunlaşması, ekonomik eşitsizlikten duyulan memnuniyetsizliğin yaygınlaşmasına yol açtı
• Bu dönemde, büyük iklim değişiklikleri hasadı mahvetti ve Mısır'ın nüfusunu azaltan kitlesel kıtlıkları tetikledi
• Ardı ardına gelen Asur istilalarıyla birleşen bölücü bir iç savaş, Mısır ordusunun gücünü azaltarak Pers İmparatorluğu'nun istilasına ve Mısır firavununun gasp edilmesine yol açtı
• Ptolemaios Hanedanlığı'nın Hıristiyanlığı ve Yunan alfabesini kabul etmesi eski Mısırlıların kültürel kimliğini aşındırdı
• Eski Mısır imparatorluğu, Roma'nın Mısır'ı bir eyalet olarak ilhak etmesinden önce yaklaşık 3.000 yıl sürmüştür.

Antik Mısır'ın Düşüşü ve Çöküşü

Heretik kral Akhenaten'in 18. Hanedanlığı döneminde yaşanan çalkantılar 19. Hanedanlık döneminde büyük ölçüde istikrara kavuşmuş ve tersine dönmüştü. Ancak 20. Hanedanlık dönemine gelindiğinde (MÖ 1189 - MÖ 1077) gerileme belirtileri görülmeye başlanmıştı.

Oldukça başarılı olan Ramses II ve halefi Merneptah (M.Ö. 1213-1203) Hiksoslar ya da Deniz Halkları tarafından yapılan istilaları yenilgiye uğratmış olsalar da, bu yenilgiler kesin sonuç vermemişti. Deniz Halkları 20. Hanedanlık döneminde, Ramses III döneminde güçlü bir şekilde geri döndüler. Bir kez daha bir Mısır Firavunu savaş için seferber olmak zorunda kaldı.

Ramses III daha sonra Deniz Halkları'nı yenilgiye uğratıp Mısır'dan kovdu, ancak bunun bedeli hem can hem de kaynaklar açısından yıkıcı oldu. Bu zaferden sonra, Mısır'ın insan gücünün tükenmesinin Mısır'ın tarımsal üretimini ve özellikle de tahıl üretimini kötü etkilediğine dair açık kanıtlar ortaya çıktı.

İmparatorluk ekonomik olarak zor durumdaydı. Savaş Mısır'ın bir zamanlar dolup taşan hazinesini tüketmiş, siyasi ve sosyal karışıklık ticari ilişkileri etkilemişti. Dahası, Deniz Halkları'nın bölgedeki diğer devletlere yaptığı sayısız akının kümülatif etkisi bölgesel ölçekte ekonomik ve sosyal karışıklığa yol açmıştı.

İklim Değişikliği Faktörleri

Nil Nehri taştığında ve gün batımında yansımasını nasıl gösteriyor.

Rasha Al-faky / CC BY

Eski Mısır İmparatorluğu'nun temelini tarım oluşturuyordu. Nil Nehri'nin yıllık taşkınları, nehir kıyısı boyunca uzanan ekilebilir arazi şeridini canlandırıyordu. Ancak İmparatorluğun sonlarına doğru Mısır'ın iklimi giderek istikrarsızlaştı.

Yaklaşık yüz yıl boyunca, Mısır mevsimsel olmayan kurak dönemlerle kuşatıldı, yıllık Nil taşkınları güvenilmez hale geldi ve düşük yağış nedeniyle su seviyeleri düştü. Soğuk hava dalgaları da Mısır'ın sıcak hava mahsullerini strese sokarak hasatlarını etkiledi.

Bu iklimsel faktörler bir araya geldiğinde yaygın bir açlığı tetiklemiştir. Arkeolojik kanıtlar, yüz binlerce eski Mısırlının açlık veya susuzluktan ölmüş olabileceğini göstermektedir.

Eski iklim uzmanları, Nil'in düşük su seviyelerinin eski Mısır'ın azalan ekonomik gücü ve sosyal bağlılığının arkasındaki kilit faktör olduğuna işaret etmektedir. Bununla birlikte, Mısır İmparatorluğu'nun son dönemlerinde Nil'in iki ila üç on yıllık düzensiz taşkın döneminin mahsulleri yok ettiği ve binlerce insanı aç bırakarak yıkıcı nüfus kayıplarına yol açtığı görülmektedir.

Ekonomik Faktörler

Cömertlik zamanlarında, eski Mısır toplumundaki ekonomik faydaların eşitsiz dağılımı örtbas ediliyordu. Ancak devletin gücü aşındıkça, bu ekonomik eşitsizlik eski Mısır'ın sosyal uyumunu zayıflattı ve sıradan vatandaşlarını uçurumun kenarına itti.

Eş zamanlı olarak, Amun kültü zenginliğini yeniden kazanmış ve şimdi bir kez daha siyasi ve ekonomik etkide Firavun'a rakip olmuştu. Ekilebilir arazinin tapınakların elinde daha da yoğunlaşması çiftçileri haklarından mahrum bıraktı. Mısırbilimciler bir noktada kültlerin Mısır topraklarının yüzde 30'una sahip olduğunu tahmin ediyor.

Eski Mısır'ın dini seçkinleri ile geniş halk kitleleri arasındaki ekonomik eşitsizliğin derecesi arttıkça, vatandaşlar giderek daha da kırılgan hale geldi. Servetin dağılımı konusundaki bu çatışmalar, mezheplerin dini otoritesini de zayıflattı. Bu durum Mısır toplumunun kalbine darbe vurdu.

Bu sosyal sorunlara ek olarak, sonu gelmeyecekmiş gibi görünen bir dizi savaş da çok pahalıya mal oldu.

Sonu gelmeyecekmiş gibi görünen bir dizi çatışma için büyük ölçekli askeri genişlemeyi finanse etmek hükümetin mali yapısını zorladı ve firavunun ekonomik gücünü daha da zayıflatarak devleti ölümcül bir şekilde zayıflattı. Bu ekonomik şoklar dizisinin kümülatif etkileri Mısır'ın direncini aşındırarak onu feci bir başarısızlığa maruz bıraktı.

Siyasi Faktörler

Kronik mali ve doğal kaynak sıkıntısı, Mısır'ın bir zamanlar sahip olduğu güçlü güç yansıtma kabiliyetini yavaş yavaş ortadan kaldırdı. Bazı önemli siyasi olaylar, Mısır'ın elitleri arasındaki güç dengesini dramatik bir şekilde değiştirerek ülkenin parçalanmasına neden oldu.

İlk olarak, Firavunun bir zamanlar baskın ve sorgulanmayan rolü değişiyordu. 20. Hanedanlığın muhtemelen son büyük Firavunu olan Firavun Ramses III'ün (yaklaşık MÖ 1186 - 1155) öldürülmesi bir güç boşluğu yarattı.

Ramses III, Geç Tunç Çağı'nda diğer imparatorluklar çökerken Deniz Halkları'nın ayaklanması sırasında Mısır'ı çöküşten kurtarmayı başarmış olsa da, istilaların neden olduğu hasar Mısır'a zarar verdi. Ramses III öldürüldüğünde, Kral Amenmesse imparatorluktan ayrılarak Mısır'ı ikiye böldü.

Uzun süren bir iç savaşın ve eski Mısır'ı yeniden birleştirmeye yönelik birkaç başarısız girişimin ardından imparatorluk, rakip bölgesel hükümetler arasındaki gevşek bir birlik tarafından yönetilen bölünmüş bir yapı olarak kaldı.

Askeri Faktörler

Kahire'deki The Pharaonic Village'da, Ramesseum'un duvarlarındaki Ramses II'nin Büyük Kadeş kabartmalarından bir savaş sahnesinin modern gevşek yorumu.

Yazar için sayfaya bakınız / Kamu malı

Maliyetli iç savaşlar eski Mısır İmparatorluğu'nun askeri gücünü önemli ölçüde zayıflatırken, bir dizi yıkıcı dış çatışma İmparatorluğun insan gücü ve askeri kabiliyetini daha da azaltmış ve sonunda tamamen çökmesine ve nihayetinde Roma tarafından ilhak edilmesine katkıda bulunmuştur.

Dış tehditlerin etkisi, sivil huzursuzluk, yaygın mezar soygunları ve kamu ve dini yönetim arasında yaygın yolsuzluk olarak kendini gösteren iç karışıklıklarla daha da kötüleşti.

MÖ 671 yılında saldırgan Asur İmparatorluğu Mısır'ı işgal etti. MÖ 627 yılına kadar burada hüküm sürdüler. Asur İmparatorluğu'nun ortadan kalkmasının ardından MÖ 525 yılında Ahameniş Pers İmparatorluğu Mısır'ı işgal etti. Mısır yaklaşık bir yüzyıl boyunca Pers egemenliğini yaşayacaktı.

Bu Pers egemenliği dönemi M.Ö. 402 yılında bir dizi yeni hanedanın Mısır'ın bağımsızlığını yeniden kazanmasıyla sona ermiştir. 3. Hanedan son yerli Mısır hanedanı olacak, ardından Persler Mısır'ın kontrolünü yeniden ele geçirecek, ancak M.Ö. 332 yılında İskender'in Ptolemaios Hanedanını kurmasıyla Büyük İskender tarafından yerinden edilecektir.

Son Oyun

Uzun süren ekonomik ve siyasi huzursuzlukların ve yıkıcı iklim değişikliklerinin yaşandığı bu dönem, Mısır'ın topraklarının çoğunda egemenliğini kaybetmesi ve geniş Pers İmparatorluğu'nun bir eyaleti haline gelmesiyle sona erdi. Yüz binlerce insanının ölümüyle Mısır halkı hem siyasi hem de dini liderlerine karşı giderek daha düşmanca bir tavır takındı.

Hıristiyanlık Mısır'da yayılmaya başladı ve beraberinde Yunan alfabesini de getirdi. Yeni dinleri, eski din ve mumyalama gibi birçok eski sosyal uygulamayı durdurdu. Bunun Mısır kültürü üzerinde derin bir etkisi oldu.

Benzer şekilde, özellikle Ptolemaios Hanedanlığı döneminde Yunan alfabesinin yaygın olarak benimsenmesi, hiyerogliflerin günlük kullanımının giderek azalmasına ve Mısır dilini konuşamayan ya da hiyerogliflerle yazamayan bir yönetici Hanedanlığa yol açmıştır.

Uzun süren Roma iç savaşının sonucu nihayet bağımsız antik Mısır İmparatorluğu'nu sona erdirirken, bu sismik kültürel ve siyasi değişimler antik Mısır'ın nihai çöküşünün sinyallerini verdi.

Geçmiş Üzerine Düşünmek

3.000 yıl boyunca canlı bir antik Mısır kültürü, bir Mısır İmparatorluğu'nun yükselişinin arkasındaki itici gücü sağlamıştır. İmparatorluğun zenginliği, gücü ve askeri kudreti artarken ve azalırken, iklim değişikliği, ekonomik, siyasi ve askeri faktörlerin birleşimi nihai gerilemesine, parçalanmasına ve çöküşüne yol açana kadar büyük ölçüde bağımsızlığını korumuştur.

Başlık resmi izniyle: Internet Archive Book Images [Kısıtlama yok], Wikimedia Commons aracılığıyla