Egyptische koninginnen uit de oudheid

Als we aan de koninginnen van Egypte denken, denken we meestal aan de verleidelijke allure van Cleopatra of de raadselachtige buste van Nefertiti. Toch is het verhaal van de Egyptische koninginnen complexer dan populaire stereotypen ons willen doen geloven.

De oude Egyptische samenleving was een conservatieve, traditionele patriarchale samenleving. Mannen domineerden sleutelposities van de staat, van de troon van de Farao tot het priesterschap, tot de militairen die een stevige greep op de macht hadden.

Desondanks bracht Egypte een aantal geduchte koninginnen voort, zoals Hatsjepsoet die als co-regentes met Thoetmosis II regeerde, vervolgens als regentes voor haar stiefzoon en later zelf Egypte regeerde, ondanks deze sociale beperkingen.

Inhoudsopgave

Feiten over Egyptische koninginnen uit de oudheid

• Koninginnen werden aangemoedigd om hun energie te richten op het dienen van de goden, het zorgen voor een troonopvolger en het beheren van hun huishouden.
• Egypte bracht een aantal formidabele koninginnen voort, zoals Hatsjepsoet, die als co-regentes met Thoetmosis II regeerde, vervolgens als regentes voor haar stiefzoon en later op eigen kracht Egypte regeerde, ondanks deze sociale beperkingen.
• In het oude Egypte bezaten vrouwen en koninginnen onroerend goed, konden ze rijkdom erven, bekleedden ze hoge administratieve functies en konden ze hun rechten verdedigen voor de rechtbank.
• De heerschappij van koningin Hatsjepsoet duurde meer dan 20 jaar en in die tijd kleedde ze zich in mannelijke kleding en droeg ze een valse baard om mannelijk gezag uit te stralen en zo het publiek en de ambtenaren gunstig te stemmen die een vrouwelijke heerser niet goedkeurden.
• Sommige Egyptologen denken dat koningin Nefertiti, de vrouw van farao Achnaton, de drijvende kracht was achter de cultus van Aton, de "enige ware god".
• Cleopatra stond ook bekend als "De koningin van de Nijl" en was van Griekse in plaats van Egyptische afkomst.
• Het graf van koningin Merneith bevatte bijzettingen van 41 bedienden, wat wijst op haar macht als Egyptische vorstin.

Oude Egyptische koninginnen en de machtsstructuur

De oude Egyptische taal kent geen woord voor "koningin". De titel koning of farao was gelijk aan die van een man of een vrouw. Koninginnen werden net als koningen afgebeeld met een strak gekrulde valse baard, een symbool van koninklijk gezag. Koninginnen die voor zichzelf wilden regeren, kregen te maken met aanzienlijke tegenstand, vooral van hoge hoffunctionarissen en het priesterschap.

Ironisch genoeg was het tijdens de Ptolemeïsche periode en het verval van het Egyptische Rijk dat het voor vrouwen acceptabel werd om te regeren. Deze periode bracht de beroemdste koningin van Egypte voort, koningin Cleopatra.

Ma'at

Het hart van de Egyptische cultuur werd gevormd door hun concept van ma'at, dat harmonie en evenwicht in alle aspecten van het leven nastreefde. Dit streven naar evenwicht was ook terug te vinden in de Egyptische rolpatronen van mannen en vrouwen, waaronder die van de koningin.

Polygamie en de koninginnen van Egypte

Het was gebruikelijk voor Egyptische koningen om meerdere vrouwen en concubines te hebben. Deze sociale structuur was bedoeld om de lijn van opvolging veilig te stellen door meerdere kinderen te produceren.

De belangrijkste vrouw van een koning werd verheven tot de status van "Eerste Vrouw", terwijl zijn andere vrouwen de "Koningsvrouw" of de "Koningsvrouw van niet-royale geboorte" waren. De Eerste Vrouw genoot vaak aanzienlijke macht en invloed in haar eigen recht naast een hogere status dan de andere vrouwen.

Incest en de koninginnen van Egypte

Door de obsessie om de zuiverheid van hun bloedlijn te behouden, werd incest op grote schaal toegepast onder Egyptische koningen. Deze incestueuze huwelijken werden alleen getolereerd binnen de koninklijke familie, waar de koning werd beschouwd als een god op aarde. De goden schiepen dit incest precedent toen Osiris met zijn zus Isis trouwde.

Een Egyptische koning kon zijn zus, nicht of zelfs zijn dochter als vrouw kiezen. Deze praktijk breidde het idee van 'Goddelijk Koningschap' uit met het idee van een 'Goddelijk Koninginneschap'.

Regels voor opvolging

De opvolgingsregels van het oude Egypte bepaalden dat de volgende farao de oudste zoon van de "Grote Vrouw van de Koning" zou zijn. Als de belangrijkste koningin geen zonen had, zou de titel van farao op een zoon van een mindere vrouw vallen. Als de farao geen zonen had, ging de Egyptische troon naar een mannelijk familielid.

Als de nieuwe farao toevallig een kind was dat jonger was dan 14 jaar, zoals het geval was bij Thoetmosis III, werd zijn moeder regentes. Als 'koningin-regentes' voerde zij de politieke en ceremoniële taken uit namens haar zoon. Hatsjepsoet's regering in haar eigen naam begon als koningin-regentes.

Koninklijke titels van de Egyptische koninginnen

De titels van Egyptische koninginnen en vooraanstaande vrouwen uit de koninklijke familie werden opgenomen in hun cartouches. Deze titels gaven hun status aan, zoals 'Grote Koninklijke Vrouw', 'Voornaamste Vrouw van de Koning', 'Vrouw van de Koning', 'Vrouw van de Koning van niet koninklijke geboorte', 'Moeder van de Koning' of 'Dochter van de Koning'.

De belangrijkste koninklijke vrouwen waren de voornaamste echtgenote van de koning en de moeder van de koning. Ze kregen verheven titels en werden geïdentificeerd met unieke symbolen en symbolische kleding. De koninklijke vrouwen met de hoogste status droegen de koninklijke gierenkroon. Deze bestond uit een hoofdtooi van valkveren met de vleugels om haar hoofd gevouwen in een beschermend gebaar. De koninklijke gierenkroon werd gesierd door een Uraeus, de farao's vanHet symbool van de steigerende cobra in Neder-Egypte.

Koninklijke vrouwen werden vaak afgebeeld op grafschilderingen terwijl ze de 'Ankh' vasthielden. De Ankh was een van de krachtigste symbolen van het oude Egypte en vertegenwoordigde de aspecten van het fysieke leven, het eeuwige leven, reïncarnatie en onsterfelijkheid. Dit symbool verbond de hoogste koninklijke vrouwen met de goden zelf en versterkte het concept van het 'goddelijke koningschap'.

De rol van de Egyptische koningin als "Gods vrouw van Amon".

De koninklijke titel "Godsvrouw van Amon", die aanvankelijk werd gedragen door niet-koninklijke priesteressen die de Amun-Ra dienden, komt voor het eerst voor in de geschiedschrijving tijdens de 10e dynastie. Toen de cultus van Amon geleidelijk aan belangrijker werd, werd de rol van "Godsvrouw van Amon" toegekend aan de koninklijke koninginnen van Egypte om de politieke invloed van het priesterschap tijdens de 18e dynastie tegen te gaan.

De oorsprong van de titel "Gods vrouw van Amun" komt voort uit de mythe rond de goddelijke geboorte van een koning. Deze mythe schrijft de moeder van de koning toe dat ze bevrucht is door de god Amun en verankert het concept dat het Egyptische koningschap een goddelijkheid op aarde is.

De rol vereiste dat de koninginnen deelnamen aan heilige ceremonies en rituelen in de tempel. De nieuwe titel verdrong geleidelijk de traditionele titel "Grote Koninklijke Vrouw" dankzij de politieke en quasi-religieuze connotaties. Koningin Hatsjepsoet nam de titel aan, die erfelijk was en overging op haar dochter Neferure.

De rol van "Gods vrouw van Amun" verleende ook de titel van "Opperhoofd van de harem". De positie van de koningin binnen de harem werd dus als heilig en dus politiek onaantastbaar gepositioneerd. Deze samensmelting van het goddelijke en het politieke was bedoeld om het concept van "goddelijk koningschap" te onderbouwen.

Tegen de tijd van de 25e dynastie werden uitgebreide ceremonies gehouden om de koninklijke vrouwen met de titel "Gods vrouw van Amun" uit te huwelijken aan de god Atum. Deze vrouwen werden vervolgens vergoddelijkt bij hun dood. Dit veranderde de status van de Egyptische koninginnen en verleende hen een eminente en goddelijke status, waardoor ze aanzienlijke macht en invloed kregen.

Later gebruikten binnenvallende heersers deze erfelijke titel om hun positie te consolideren en hun status te verhogen. In de 24e dynastie dwong Kashta, een Nubische koning, de heersende Thebaanse koninklijke familie om zijn dochter Amenirdis te adopteren en haar de titel "Vrouw van Amon" toe te kennen. Deze investituur verbond Nubië met de Egyptische koninklijke familie.

De Ptolemeïsche koninginnen van Egypte

De Macedonische Griekse Ptolemeïsche Dynastie (323-30 v. Chr.) regeerde bijna driehonderd jaar over Egypte na de dood van Alexander de Grote (ca. 356-323 v. Chr.) Alexander was een Griekse generaal uit de Macedonische regio. Zijn zeldzame combinatie van strategische inspiratie, tactische durf en persoonlijke moed stelden hem in staat om een rijk uit te bouwen op de jonge leeftijd van 32 jaar toen hij stierf in juni 323 v. Chr.

Alexanders enorme veroveringen werden vervolgens verdeeld onder zijn generaals. Een van Alexanders Macedonische generaals, Soter (r. 323-282 v. Chr.), besteeg de Egyptische troon als Ptolemaeus I en stichtte de Macedonisch-Griekse etnische Ptolemae Dynastie in het oude Egypte.

De Ptolemeïsche dynastie had een andere houding ten opzichte van hun koninginnen dan de inheemse Egyptenaren. Veel Ptolemeïsche koninginnen regeerden samen met hun mannelijke broers die ook optraden als hun gemalinnen.

10 belangrijke koninginnen van Egypte

1. Koningin MerNeith

MerNeith of "geliefd door Neith," Eerste Dynastie (ca. 2920 v.Chr.), vrouw van koning Wadj, moeder en regentes van Den. Eiste de macht op na de dood van koning Djet, haar echtgenoot. MerNeith was de eerste vrouwelijke heerser van Egypte.

2. Hetepheres I

De vrouw van Snofru en moeder van de farao Khufu. Haar begrafenisschatten bestaan uit meubilair en toiletartikelen waaronder scheermesjes gemaakt van zuivere goudlagen.

3. Koningin Henutsen

Henutsen, de vrouw van Khufu, moeder van prins Khufu-Khaf en mogelijk de moeder van koning Khephren, liet een kleine piramide bouwen om haar te eren naast de grote piramide van Khufu in Gizeh. Sommige Egyptologen speculeren dat Henutsen misschien ook de dochter van Khufu was.

4. Koningin Sobekneferu

Sobekneferu (r ca. 1806-1802 v.Chr.) of "Sobek is de schoonheid van Ra," kwam aan de macht na de dood van Amenemhat IV, haar echtgenoot en broer. Koningin Sobekneferu ging verder met de bouw van het grafcomplex van Amenemhat III en begon met de bouw van Herakleopolis Magna. Sobekneferu stond erom bekend dat ze mannelijke namen aannam als aanvulling op haar vrouwelijke namen om de kritiek op vrouwelijke heersers te verminderen.

5. Ahhotep I

Ahhotep I was zowel de vrouw als de zus van Sekenenre'-Ta'o II, die stierf in de strijd tegen de Hyksos. Ze was de dochter van Sekenenre'-'Ta'o en koningin Tetisheri en moeder van Ahmose, Kamose en 'Ahmose-Nefretiry. Ahhotep I bereikte de toen buitengewone leeftijd van 90 jaar en werd begraven in Thebe naast Kamose.

6. Koningin Hatsjepsoet

Koningin Hatsjepsoet (ca. 1500-1458 v.Chr.) was de langst regerende vrouwelijke farao van het oude Egypte. Ze regeerde 21 jaar in Egypte en haar heerschappij bracht vrede en welvaart in Egypte. Haar grafcomplex in Deir el-Bahri inspireerde generaties farao's. Hatsjepsoet beweerde dat haar vader haar voor zijn dood had aangewezen als zijn erfgenaam. Koningin Hatsjepsoet liet zich afbeelden in mannelijke gewaden en met eenZe eiste ook dat haar onderdanen haar zouden aanspreken met "Zijne Majesteit" en "Koning".

7. Koningin Teje

Ze was de echtgenote van Amenhotep III en de moeder van Achnaton. Tia trouwde met Amenhotep toen hij ongeveer 12 jaar oud en nog een prins was. Tia was de eerste koningin die haar naam op officiële akten liet zetten, waaronder de aankondiging van het huwelijk van de koning met een buitenlandse prinses. Een dochter, prinses Sitamun, trouwde ook met Amenhotep. Ze werd op haar 48e weduwe.

8. Koningin Nefertiti

Nefertiti of "De mooie is gekomen" staat bekend als een van de machtigste en mooiste koninginnen van de oude wereld. Nefertiti werd rond 1370 v.Chr. geboren en stierf mogelijk rond 1330 v.Chr. Nefertiti baarde zes prinsessen. Nefertiti vervulde een cruciale rol tijdens de Amarna-periode als priesteres in de cultus van Aton. Haar doodsoorzaak blijft onbekend.

9. Koningin Twosret

Twosret was de vrouw van Seti II. Toen Seti II stierf, kwam zijn zoon Siptah op de troon. Siptah was te ziek om te regeren. Twosret was als "Grote Koninklijke Vrouw" co-regent met Siptah. Nadat Sipta zes jaar later stierf, werd Twosret de enige heerser van Egypte totdat een burgeroorlog haar bewind onderbrak.

10. Cleopatra VII Filopator

Cleopatra's twee oudere zussen, geboren in 69 voor Christus, grepen de macht in Egypte. Ptolemaeus XII, hun vader, kwam weer aan de macht. Na de dood van Ptolemaeus XII trouwde Cleopatra VII met Ptolemaeus XIII, haar toen twaalfjarige broer. Ptolemaeus XIII besteeg de troon met Cleopatra als co-regent. Cleopatra pleegde op haar 39e zelfmoord na de dood van haar man Marcus Antonius.

De laatste koningin van Egypte

Cleopatra VII was de laatste koningin van Egypte en haar laatste farao, waarmee een einde kwam aan meer dan 3000 jaar van een vaak glorieuze en creatieve Egyptische cultuur. Net als de andere Ptolemeïsche heersers was Cleopatra's afkomst eerder Macedonisch-Grieks dan Egyptisch. Cleopatra's uitstekende taalvaardigheden stelden haar echter in staat diplomatieke missies te charmeren door haar beheersing van hun moedertaal. ]

Cleopatra's romantische intriges hebben haar prestaties als farao van Egypte overschaduwd. De legendarische koningin heeft geleden onder de neiging van de geschiedenis om machtige vrouwelijke heersers te definiëren aan de hand van de mannen in haar leven. Toch danste haar diplomatie behendig op het scherp van de snede terwijl ze streefde naar het behoud van de onafhankelijkheid van Egypte tegenover tumultueuze en uiteindelijk onoverkomelijke dreigingen van buitenaf. Cleopatra heeft dehad de pech Egypte te regeren tijdens een periode van economische en politieke neergang, die parallel liep aan de opkomst van een expansionistisch Rome.

Na haar dood werd Egypte een Romeinse provincie en zouden er geen Egyptische koninginnen meer komen. Zelfs nu nog blijft het exotische aura van Cleopatra, dat door haar epische romances werd gecreëerd, het publiek en historici fascineren.

Vandaag de dag belichaamt Cleopatra in onze verbeelding veel meer de weelde van het oude Egypte dan welke Egyptische farao dan ook, behalve misschien de jongen koning Toetanchamon.

Reflecteren op het verleden

Was de zeer traditionele, conservatieve en inflexibele aard van de oude Egyptische samenleving deels verantwoordelijk voor haar ondergang? Zou ze langer hebben standgehouden als ze de vaardigheden en talenten van haar koninginnen effectiever had ingezet?

Afbeelding met koptekst met dank aan: Paramount studio [Publiek domein], via Wikimedia Commons