Amun: God van de Lucht, Zon, Leven & Vruchtbaarheid

Het oude Egypte was een cultuur die rijk was aan theologische overtuigingen. In een religieuze kosmos met 8.700 grote en kleine godheden werd één god, Amun, consequent afgeschilderd als de Egyptische opperste schepper-god en de koning van alle goden. Amun was de Egyptische god van de lucht, zon, leven en vruchtbaarheid. Terwijl de populariteit van veel Egyptische goden wisselde, suggereert overgebleven bewijs dat Amun zijn positie behield.plaats aan het Egyptische mythologische firmament van bijna het begin tot het einde van de heidense verering in Egypte.

Inhoudsopgave

Feiten over Amun

• Amun was de Egyptische opperste schepper-god en de koning van alle goden.
• De eerste schriftelijke vermelding van Amun komt voor in de Piramideteksten (ca. 2400-2300)
• Amun evolueerde uiteindelijk in Amun-Ra, de koning van de goden en schepper van het universum Farao's werden afgebeeld als de 'zoon van Amun'.
• Amun was ook bekend als Ammon en Amen en als Amun "de duistere", "mysterieus van vorm", "de verborgene" en "onzichtbaar".
• De cultus van Amun verwierf enorme rijkdom en macht, vergelijkbaar met die van de farao
• Koninklijke vrouwen werden aangesteld als "godin van Amun" en genoten van zeer invloedrijke plaatsen in de cultus en in de samenleving.
• Sommige farao's presenteerden zichzelf als de zoon van Amun om hun heerschappij te legitimeren. Koningin Hatsjepsoet claimde Amun als haar vader, terwijl Alexander de Grote zichzelf uitriep als zoon van Zeus-Ammon.
• De cultus van Amun was gecentreerd in Thebe
• Achnaton verbood de verering van Amon en sloot zijn tempels, waarmee de eerste monotheïstische samenleving ter wereld werd ingeluid.

De oorsprong van Amun

De eerste schriftelijke vermelding van Amun komt voor in de Piramideteksten (ca. 2400-2300). Hier wordt Amun beschreven als een lokale god in Thebe. De Thebaanse oorlogsgod Montu was de dominante godheid van Thebe, terwijl Atum in die tijd slechts een lokale vruchtbaarheidsgod was die met zijn gemalin Amaunet deel uitmaakte van de Ogdoad, een groep van acht goden die de oerkrachten van de schepping vertegenwoordigden.

In deze tijd werd aan Amun geen grotere betekenis toegekend dan aan andere Thebaanse goden in de Ogdoad. Een onderscheidend kenmerk van zijn verering was dat hij als Amun "De Onduidelijke" geen duidelijk gedefinieerde niche vertegenwoordigde, maar alle aspecten van de schepping omvatte. Dit liet zijn volgelingen vrij om hem te definiëren afhankelijk van hun behoeften. Theologisch gezien was Amun een god die het mysterie van de natuur vertegenwoordigde.leerstellige vloeibaarheid stelde Amun in staat zich als bijna elk aspect van het bestaan te manifesteren.

De macht van Amun in Thebe groeide sinds het Middenrijk (2040-1782 v. Chr.). Hij maakte deel uit van de Thebaanse triade van godheden met Mut, zijn gemalin, en hun zoon, de maangod Khonsu. Ahmose I's nederlaag van de Hyksos werd toegeschreven aan Amun, waardoor Amun werd verbonden met Ra, de populaire zonnegod. Amuns mysterieuze verbinding met dat wat het leven maakt tot wat het is, werd het meest geassocieerd met de zon.Amun evolueerde tot Amun-Ra, de koning van de goden en schepper van het universum.

Wat zit er in een naam?

Een van de consistente kenmerken van het oude Egyptische religieuze geloof is de steeds veranderende aard en namen van hun godheden. Amun vervulde verschillende rollen in de Egyptische mythologie en de oude Egyptenaren kenden hem talloze namen toe. Overal in Egypte zijn inscripties van Amun ontdekt.

De oude Egyptenaren noemden Amun asha renu of "Amun rijk aan namen". Amun was ook bekend als Ammon en Amen en als "De duistere", "mysterieus van vorm", "de verborgene" en "onzichtbaar". Amun wordt meestal afgebeeld als een man met een baard en een hoofdtooi met een dubbele pluim. Na het Nieuwe Rijk (ca. 1570 v. Chr. - 1069 v. Chr.) wordt Amun afgebeeld als een man met een ramskop of vaak gewoon als een ram. Dit symboliseerdezijn aspect als Amun-Min, de vruchtbaarheidsgod.

Amun Koning van de Goden

Tijdens het Nieuwe Rijk werd Amun geprezen als de "Koning der Goden" en "De Zelfgeschapene" die alle dingen schiep, zelfs zichzelf. Zijn associatie met Ra, de zonnegod, verbond Amun met Atum van Heliopolis, een eerdere god. Als Amun-Ra combineerde de god zijn onzichtbare aspect, gesymboliseerd door de wind, met de levengevende zon, zijn zichtbare aspect. In Amun waren de belangrijkste attributen van zowel Atumen Ra werden samengevoegd tot een veelzijdige godheid wiens aspecten elk deel van het scheppingsweefsel omvatten.

De cultus van Amun was zo populair dat Egypte bijna monotheïstisch werd. In veel opzichten maakte Amun de weg vrij voor één ware god, Aton, gepromoot door farao Achnaton 1353-1336 v. Chr. die polytheïstische verering verbood.

Tempels van Amun

Amun ontpopte zich tijdens het Nieuwe Rijk als de meest vereerde godheid van Egypte. Zijn tempels en monumenten verspreid over heel Egypte waren buitengewoon. Zelfs vandaag de dag is de hoofdtempel van Amun in Karnak nog steeds het grootste religieuze gebouwencomplex dat ooit is gebouwd. Amuns tempel in Karnak was verbonden met het zuidelijke heiligdom van de Luxortempel. Amuns bark was een drijvende tempel in Thebe en wasbeschouwd als een van de meest indrukwekkende bouwwerken ter ere van de god.

Bekend als Userhetamon of "Machtige van het gebladerte is Amun" bij de oude Egyptenaren, was Amun's Barque een geschenk van Ahmose I aan de stad na zijn verdrijving van de binnenvallende Hyksos en zijn troonsbestijging. Volgens de verslagen was het vanaf de waterlijn bedekt met goud.

Op het feest van Opet, het belangrijkste feest van Amun, werd de bark met het beeld van Amun uit het binnenste heiligdom van de Karnaktempel met groot ceremonieel stroomafwaarts naar de Luxortempel gebracht, zodat de god zijn andere woonplaats op aarde kon bezoeken. Tijdens het feest van het Mooie Feest van de Vallei, dat werd gehouden om de doden te eren, reisden beelden van de Thebaanse triade bestaande uit Amun, Mut en Khonsu opAmun's Barque van de ene oever van de Nijl naar de andere om deel te nemen aan het festival.

De rijke en machtige priesters van Amun

Toen Amenhotep III (1386-1353 v. Chr.) de troon besteeg, waren de priesters van Amun in Thebe rijker en bezaten ze meer land dan de farao. Op dat moment rivaliseerde de cultus met de troon wat macht en invloed betreft. In een vergeefse poging om de macht van het priesterschap in te perken, voerde Amenhotep III een reeks religieuze hervormingen door, die echter ineffectief bleken. Amenhotep III's meest gedenkwaardige langetermijnhervorming wasom Aton, een voorheen minder belangrijke godheid, tot zijn persoonlijke beschermheilige te verheffen en hij moedigde aanbidders aan om Aton samen met Amon te volgen.

Onaangetast door deze verhuizing bleef de Amun-cultus groeien in populariteit en genoten de priesters een comfortabel leven van privileges en macht. Toen Amenhotep IV (1353-1336 v. Chr.) zijn vader opvolgde als farao, veranderde het gezellige bestaan van de priesters dramatisch.

Na vijf jaar regeerperiode veranderde Amenhotep IV zijn naam in Achnaton, wat vertaald kan worden als "van groot nut voor" of "succesvol voor" de god Aton, en startte hij een dramatische en zeer controversiële reeks ingrijpende religieuze hervormingen. Deze veranderingen gooiden elk aspect van het religieuze leven in Egypte overhoop. Achnaton verbood de verering van de traditionele goden van Egypte en sloot de tempels. Achnaton verkondigdeAten als de enige ware god van Egypte die de eerste monotheïstische samenleving ter wereld inluidde.

Na de dood van Achnaton in 1336 v. Chr. nam zijn zoon Toetanchaten de troon over, veranderde zijn naam in Toetanchamon (1336-1327 v. Chr.), opende alle tempels en herstelde de oude religie van Egypte.

Na de vroegtijdige dood van Toetanchamon regeerde generaal Horemheb (1320-1292 v. Chr.) als farao en beval hij dat de naam van Achnaton en zijn familie uit de geschiedenis zou worden gewist.

Terwijl de geschiedenis de poging van Achnaton tot religieuze hervormingen interpreteerde, zien moderne Egyptologen zijn hervormingen als gericht tegen de enorme invloed en rijkdom van de priesters van Amun, die meer land bezaten en over grotere rijkdom beschikten dan Achnaton ten tijde van zijn troonsbestijging.

Populariteit van de Amun-cultus

Na de heerschappij van Horemheb bleef de cultus van Amun wijdverspreid populair. De cultus van Amun werd algemeen geaccepteerd gedurende de 19e dynastie van het Nieuwe Rijk. Aan het begin van de Ramessidische Periode (ca. 1186-1077 v. Chr.) waren de priesters van Amun zo rijk en machtig dat ze als virtuele farao's over Opper-Egypte regeerden vanuit hun basis in Thebe. Deze machtsoverdracht droeg bij aan de val van het Nieuwe Rijk.In de daaropvolgende turbulentie van de Derde Tussenperiode (ca. 1069-525 v. Chr.) floreerde Amun zelfs ondanks een groeiende cultus voor Isis.

Ahmose I verhief het bestaande gebruik om koninklijke vrouwen tot Amons goddelijke vrouwen te wijden. Ahmose I veranderde het ambt van Amons goddelijke vrouw in een zeer prestigieus en machtig ambt, vooral omdat zij rituele ceremonies en festivals verzorgden. De aanhang van Amun was zo duurzaam dat de Kushietische koningen van de 25e dynastie deze gewoonte handhaafden en de verering van Amun zelfs toenam dankzijde Nubiërs die Amun als de hunne accepteerden.

Een ander teken van Amuns koninklijke gunst was de claim van koningin Hatsjepsoet (1479-1458 v. Chr.) dat hij haar vader was in een poging haar heerschappij te legitimeren. Alexander de Grote volgde haar voorbeeld in 331 v. Chr. door zichzelf uit te roepen tot zoon van Zeus-Ammon, het Griekse equivalent van de god in de Siwa-oase.

De Griekse Zeus-Ammon werd afgebeeld als een bebaarde Zeus met de ramshorens van Amun. Zeus-Ammon werd geassocieerd met viriliteit en macht via afbeeldingen van de ram en de stier. Later maakte Zeus-Ammon de reis naar Rome in de vorm van Jupiter-Ammon.

Terwijl de populariteit van Isis in Egypte toenam, nam die van Amun af. Amun bleef echter regelmatig aanbeden worden in Thebe. Zijn cultus raakte vooral goed verankerd in Soedan, waar de priesters van Amun rijk en machtig genoeg werden om hun wil op te leggen aan de koningen van Meroe.

Uiteindelijk besloot de Meroe-koning Ergamenes dat de dreiging van het Amun-priesterschap te groot was om te negeren en hij liet hen rond ca. 285 v. Chr. afslachten. Hierdoor werden de diplomatieke banden met Egypte verbroken en werd een autonome staat in Soedan opgericht.

Reflecteren op het verleden

Ondanks de politieke onrust bleef Amun aanbeden worden in Egypte en Meroe. De Amun-cultus bleef tot ver in de klassieke oudheid (ca. 5e eeuw n.Chr.) toegewijde volgelingen aantrekken, totdat het christendom de oude goden in het Romeinse Rijk verving.

Afbeelding met koptekst met dank aan: Jean-François Champollion [Geen beperkingen], via Wikimedia Commons